જ્યારે 19 મે 2023ના રોજ 2000 રૂપિયાની નોટોને ચલણમાંથી દૂર કરવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો હતો.
તે સમયે 3.56 લાખ કરોડ રૂપિયાની 2000 રૂપિયાની નોટ ચલણમાં હતી. 31 ઓક્ટોબર, 2024 ના રોજ બિઝનેસ બંધ થતાં તેમનો આંકડો ઘટીને રૂ. 6,970 કરોડ થયો હતો.
2000 રૂપિયાની નોટોને ચલણમાંથી બહાર કર્યાને એક વર્ષથી વધુ સમય થઈ ગયો છે. પરંતુ હજુ સુધી આખી નોટ પાછી આવી નથી.
ભારતીય રિઝર્વ બેંક (RBI) દ્વારા આપવામાં આવેલી માહિતીમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે 2000 રૂપિયાની 98.04 ટકા નોટ બેંકિંગ સિસ્ટમમાં પાછી આવી ગઈ છે.
હવે આવી 6,970 કરોડ રૂપિયાની નોટો લોકો પાસે છે. આરબીઆઈએ 19 મે, 2023ના રોજ 2000 રૂપિયાની બેંક નોટ ચલણમાંથી પાછી ખેંચવાની જાહેરાત કરી હતી.
આવી સ્થિતિમાં સવાલ એ ઊભો થાય છે કે એક વર્ષથી વધુ સમય વીતી જવા છતાં લોકો 2000 રૂપિયાની આખી નોટ કેમ પરત નથી કરી રહ્યા?
મે 2023માં ચલણમાંથી નોટો હટાવવાનો નિર્ણય
આરબીઆઈએ કહ્યું કે તે સમયે 19 મે, 2023ના રોજ 2000 રૂપિયાની નોટોને ચલણમાંથી હટાવવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો હતો.
તે સમયે, કારોબાર બંધ થયો ત્યારે, રૂ. 3.56 લાખ કરોડની કિંમતની રૂ. 2000ની બેંક નોટો ચલણમાં હતી.
31 ઓક્ટોબર, 2024 ના રોજ ટ્રેડિંગના અંતે ચલણમાં નોટોનું મૂલ્ય રૂ. 6,970 કરોડ હતું. નિવેદનમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, ‘આ રીતે 19 મે, 2023 સુધી ચલણમાં રહેલી 2000 રૂપિયાની નોટોમાંથી 98.04 ટકા પરત આવી ગઈ છે.
આ નોટો જમા કરાવવા અથવા બદલવાની સુવિધા 7 ઓક્ટોબર, 2023 સુધી તમામ બેંક શાખાઓમાં ઉપલબ્ધ હતી. આ સુવિધા હજુ પણ રિઝર્વ બેંકની 19 પ્રાદેશિક કચેરીઓમાં ઉપલબ્ધ છે.
જેનો હેતુ દેશમાં નાણાંની અછતને તાત્કાલિક દૂર કરવાનો હતો.
નવેમ્બર 2016 માં, ભારતીય રિઝર્વ બેંક (RBI) દ્વારા 2000 રૂપિયાની નવી નોટો જારી કરવામાં આવી હતી.
500 અને 1000 રૂપિયાની જૂની નોટોને ચલણમાંથી હટાવ્યા બાદ આ નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે. તેનો હેતુ દેશમાં નાણાંની અછતને તાત્કાલિક દૂર કરવાનો હતો.
આરબીઆઈએ કહ્યું હતું કે જ્યારે દેશમાં અન્ય મૂલ્યોની નોટો પર્યાપ્ત થઈ જશે ત્યારે 2000 રૂપિયાની નોટોની જરૂરિયાત ઓછી થઈ જશે.
તેથી વર્ષ 2018-19માં 2000 રૂપિયાની નોટોનું પ્રિન્ટિંગ બંધ કરવામાં આવ્યું હતું. આ પછી 2023માં RBIએ આ નોટોને ચલણમાંથી બહાર કરવાની જાહેરાત કરી હતી.
શા માટે હજુ સુધી સંપૂર્ણ નોટો પરત કરવામાં આવી નથી?
2000 રૂપિયાની તમામ નોટો પરત ન આવવા પાછળ ઘણા કારણો હોઈ શકે છે. આ માટે કોઈ સત્તાવાર કારણ નથી.
એવી અપેક્ષા રાખવામાં આવે છે કે કેટલાક લોકો કાળા નાણા તરીકે રૂ. 2000 ની નોટોનો સંગ્રહ કરી રહ્યા હશે અને તેથી તેઓ તેને બેંકોમાં જમા ન કરાવી શકે.
બીજું, એ પણ શક્ય છે કે સાત વર્ષ દરમિયાન કેટલીક નોટો ખોવાઈ ગઈ હોય, ફાટી ગઈ હોય કે બગડી ગઈ હોય. આ કારણોસર પણ તેઓ બેંકમાં જમા કરાવી શક્યા નથી.
એવું પણ માનવામાં આવે છે કે કેટલીક નોટો વિદેશમાં રહેતા ભારતીયો પાસે હોઈ શકે છે અને તેથી તેને પરત લાવવામાં સમય લાગી શકે છે.
