ભારત સરકારના ટેલિકોમ વિભાગે તાજેતરમાં ફાઇનાન્શિયલ ફ્રોડ રિસ્ક ઇન્ડિકેટર (FRI) નામનું એક નવું ટૂલ લોન્ચ કર્યું છે. તેનો હેતુ બેંકો, UPI સેવા પ્રદાતાઓ અને અન્ય નાણાકીય સંસ્થાઓ વચ્ચે માહિતી શેર કરવાનો અને સાયબર છેતરપિંડી અટકાવવાનો છે.
આ ટૂલ ડિજિટલ પેમેન્ટ દરમિયાન મોબાઇલ નંબર તપાસે છે અને જો કોઈ શંકાસ્પદ નંબર હોય તો તે તેના પર તાત્કાલિક કાર્યવાહી કરવામાં મદદ કરે છે.
FRI કેવી રીતે કાર્ય કરે છે?
FRI એ એક પ્રકારનો જોખમ-આધારિત સ્કોર છે જે મોબાઇલ નંબરને ત્રણ શ્રેણીઓમાં વિભાજીત કરે છે – મધ્યમ, ઉચ્ચ અને ખૂબ ઉચ્ચ જોખમ.
આ સ્કોર ભારતીય સાયબર ક્રાઇમ કોઓર્ડિનેશન સેન્ટર (I4C), DOT ના ચક્ષુ પોર્ટલ, બેંકો અને અન્ય સંસ્થાઓમાંથી ઇનપુટ જેવા ઘણા સ્ત્રોતોમાંથી પ્રાપ્ત માહિતી પર આધારિત છે.
જો કોઈ મોબાઇલ નંબર પર વધુ છેતરપિંડીની ફરિયાદો મળે છે અથવા તે કોઈપણ સાયબર ગુનામાં સંડોવાયેલો જોવા મળે છે, તો તે નંબરને ઉચ્ચ અથવા ખૂબ ઉચ્ચ જોખમ શ્રેણીમાં મૂકવામાં આવે છે.
આ પછી, જ્યારે પણ તે નંબર પરથી ડિજિટલ વ્યવહાર કરવામાં આવે છે, ત્યારે સંબંધિત બેંક અથવા UPI સેવાને તાત્કાલિક ચેતવણી આપવામાં આવે છે અને જરૂર પડ્યે વ્યવહાર પણ બંધ કરવામાં આવે છે.
ટેલિકોમ વિભાગના ડિજિટલ ઇન્ટેલિજન્સ યુનિટ (DIU) ની ભૂમિકા
ડિજિટલ ઇન્ટેલિજન્સ યુનિટ (DIU) સતત બેંકો અને અન્ય સંસ્થાઓ સાથે મોબાઇલ નંબર રિવોકેશન લિસ્ટ (MNRL) શેર કરે છે.
આ યાદીમાં એવા મોબાઇલ નંબરો શામેલ છે જે બ્લોક કરવામાં આવ્યા છે, અને તે નંબર બ્લોક થવાના કારણ વિશે પણ માહિતી આપે છે – જેમ કે સાયબર ગુનામાં ઉપયોગ અથવા ચકાસણી નિષ્ફળતા.
મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં, એવું જોવા મળ્યું છે કે સાયબર છેતરપિંડીમાં ઉપયોગમાં લેવાતા મોબાઇલ નંબરો ફક્ત થોડા દિવસો માટે જ સક્રિય હોય છે.
પોસ્ટ ઓફિસની યોજના: વાર્ષિક રૂ. 399 રોકાણ પર મળશે રૂ. 10 લાખ સુધીનો લાભ, જાણો કેવી રીતે?
આ કારણોસર, કોઈ નંબર શંકાસ્પદ બનતાની સાથે જ તેને તાત્કાલિક તપાસ હેઠળ લાવવામાં આવે છે અને તેનું જોખમ સ્તર નક્કી કરવામાં આવે છે અને તમામ સંબંધિત પક્ષોને જાણ કરવામાં આવે છે.
ફોનપે પ્રથમ વપરાશકર્તા બને છે
ડિજિટલ પેમેન્ટ એપ્લિકેશન ફોનપે FRI અપનાવનાર પ્રથમ પ્લેટફોર્મ બની છે. ફોનપેએ કહ્યું કે તે ‘ખૂબ જ ઉચ્ચ જોખમ’ શ્રેણીમાં મૂકવામાં આવેલા મોબાઇલ નંબરો પરથી વ્યવહારોને અવરોધિત કરે છે.
આ ઉપરાંત, કંપનીએ ‘ફોનપે પ્રોટેક્ટ’ સુવિધા હેઠળ સ્ક્રીન પર વપરાશકર્તાઓને ચેતવણીઓ બતાવવાનું પણ શરૂ કર્યું છે. ફોનપે ‘મધ્યમ જોખમ’ શ્રેણીમાં મૂકવામાં આવેલા નંબરો પરથી વ્યવહારો કરતા પહેલા વપરાશકર્તાઓને ચેતવણી આપવાનો પણ પ્રયાસ કરી રહ્યું છે.
