કોવિડ સમયગાળા દરમિયાન, જ્યારે વિશ્વ ચેપ સાથે સંઘર્ષ કરી રહ્યું હતું, ત્યારે આપણી પ્રાચીન તબીબી પદ્ધતિ આયુર્વેદની ત્રિદોષ શામક દવા વિશે ઘણી ચર્ચા થઈ હતી. તે ‘અમૃત સમાન’ ગણાય છે. નામ ગિલોય છે.
એક બહુમુખી દવા જે ઘણા રોગોની સારવારમાં મદદરૂપ છે. તે શરીરના ત્રણેય દોષો જેમ કે વાત, પિત્ત અને કફને સંતુલિત કરવામાં મદદ કરે છે, તેથી તેને ત્રિદોષ શામક દવા તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.
આયુર્વેદ, ચરક સંહિતા અને ઘરગથ્થુ ચિકિત્સામાં તેને અમૂલ્ય ઔષધ માનવામાં આવે છે. તેની ઓળખ માત્ર તેના ગુણો સુધી જ સીમિત નથી, પરંતુ તેનું સેવન એકંદર આરોગ્ય જાળવવામાં પણ મદદ કરે છે.
સુશ્રુત સંહિતામાં પણ આ વેલાના ઔષધીય ગુણોનો ઉલ્લેખ છે. ગિલોયના પાન સ્વાદમાં તીખા અને કડવા હોય છે, પરંતુ તેના ગુણો અત્યંત ફાયદાકારક છે.
રોગપ્રતિકારક શક્તિ મજબૂત બને છે-
આયુર્વેદ અનુસાર, ગિલોય પાચનમાં મદદ કરે છે અને ભૂખ વધારવામાં મદદ કરે છે. તેના સેવનથી રોગપ્રતિકારક શક્તિ મજબૂત થાય છે અને આંખો માટે પણ ફાયદાકારક છે.
ગિલોયના નિયમિત સેવનથી તરસ, બળતરા, ડાયાબિટીસ, રક્તપિત્ત, કમળો, પાઈલ્સ, ટીબી અને પેશાબના રોગો જેવી સમસ્યાઓમાં રાહત મળે છે. સ્ત્રીઓમાં નબળાઈ દૂર કરવા માટે પણ તે એક મહત્વપૂર્ણ દવા છે.
સુશ્રુત સંહિતામાં તેના ઔષધીય ગુણોનું વિગતવાર વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. તે એક વેલો છે, જે ગમે તે વૃક્ષ પર ચઢે છે તેના કેટલાક ગુણો પોતાની અંદર ગ્રહણ કરે છે. તેથી, લીમડાના ઝાડ પર ઉગાડવામાં આવતી ગિલોય શ્રેષ્ઠ માનવામાં આવે છે.
ગિલોયનું સ્ટેમ દોરડા જેવું લાગે છે અને તેના પાંદડા સોપારીના આકારના હોય છે. તેના ફૂલો પીળા અને લીલા ઝુમખામાં દેખાય છે, જ્યારે તેના ફળો વટાણા જેવા હોય છે. આધુનિક આયુર્વેદમાં, તેને એન્ટિ-બેક્ટેરિયલ, એન્ટિ-વાયરલ અને જંતુનાશક દવા તરીકે જોવામાં આવે છે.
દ્રષ્ટિ સુધારે છે-
ગિલોયનો ઉપયોગ આંખોની રોશની સુધારે છે. તેનો રસ ત્રિફળામાં ભેળવીને પીવાથી આંખોની નબળાઈ દૂર થાય છે. આ સિવાય કાનની સાફસફાઈ માટે ગિલોયની ડાળીને પાણીમાં ઘસીને ગરમ કરીને કાનમાં નાખવાથી કાનની મીણ નીકળી જાય છે. હેડકીની સમસ્યામાં સૂકા આદુ સાથે તેનો ઉપયોગ કરવાથી ફાયદો થાય છે.
આયુર્વેદિક ગ્રંથો અનુસાર અશ્વગંધા, શતાવર, દશમૂલ, અડુસા, આટીસ વગેરે ઔષધિઓ સાથે તેનો ઉકાળો લેવાથી ટીબીના દર્દીઓને રાહત મળે છે.
આ સિવાય એસિડિટીથી રાહત મેળવવા માટે ગિલોયના રસમાં સાકર મિક્ષ કરીને પીવાથી ઉલ્ટી અને પેટની બળતરામાં રાહત મળે છે. કબજિયાતની સમસ્યાને દૂર કરવા માટે ગોળનું સેવન ગિલોયના રસ સાથે કરવું ખૂબ જ ફાયદાકારક છે.
પોસ્ટ ઓફિસની યોજના: વાર્ષિક રૂ. 399 રોકાણ પર મળશે રૂ. 10 લાખ સુધીનો લાભ, જાણો કેવી રીતે?
પાઈલ્સની સમસ્યામાં પણ ગિલોયનું વિશેષ મહત્વ છે. માયરોબલન, ધાણા અને ગિલોયને પાણીમાં ઉકાળીને બનાવેલ ઉકાળો પીવાથી પાઈલ્સથી રાહત મળે છે. આટલું જ નહીં, ગિલોયને લીવર સંબંધિત સમસ્યાઓને દૂર કરવામાં ખૂબ જ ફાયદાકારક માનવામાં આવે છે.
તાજી ગીલોય, સુંગધી પાનવાળી એક વિલાયતી વનસ્પતિ, નાની પીપળ અને લીમડાનો ઉકાળો પીવાથી લીવરની સમસ્યામાં રાહત મળે છે. આ સાથે તે ડાયાબિટીસને નિયંત્રિત કરવામાં પણ મદદરૂપ છે. ડાયાબિટીસના દર્દીઓ માટે ગિલોયનો રસ ખૂબ જ ફાયદાકારક સાબિત થાય છે. તેને મધમાં મિક્ષ કરીને લેવાથી શુગર લેવલ કંટ્રોલમાં રહે છે.
હૃદય માટે ફાયદાકારક-
ગિલોય એલિફેન્ટિયાસિસ અથવા ફાઇલેરિયાસિસ જેવી સમસ્યાઓ માટે રામબાણ છે. તેના રસને સરસવના તેલમાં ભેળવીને ખાલી પેટ પીવાથી આ બીમારીમાં રાહત મળે છે. હૃદયને સ્વસ્થ રાખવા માટે પણ ગિલોય ખૂબ જ ફાયદાકારક માનવામાં આવે છે. તેને નવશેકા પાણીમાં કાળા મરી સાથે લેવાથી હૃદયની બીમારીઓ મટે છે.
કેન્સર જેવી ગંભીર બીમારીમાં પણ ગિલોય અસરકારક દવા માનવામાં આવે છે. પતંજલિના રિસર્ચ અનુસાર, બ્લડ કેન્સરના દર્દીઓને ગિલોય અને વ્હીટગ્રાસ જ્યુસનું મિશ્રણ આપવું ખૂબ જ ફાયદાકારક છે.
ગિલોયના સેવનની માત્રા અંગે વિશેષ કાળજી લેવી જોઈએ. સામાન્ય રીતે ઉકાળાની માત્રા 20-30 મિલી અને રસની માત્રા માત્ર 20 મિલી હોય છે. જો કે વધુ ફાયદા માટે તેને આયુર્વેદિક ડોક્ટરની સલાહથી લેવું જોઈએ.
જો કે, તેના કેટલાક ગેરફાયદા પણ હોઈ શકે છે. તે બ્લડ સુગર ઘટાડે છે, તેથી જેમનું શુગર લેવલ ઓછું છે તેઓએ તેનું સેવન ન કરવું જોઈએ. ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન પણ તેનું સેવન ટાળવું જોઈએ. તબીબી સલાહ લીધા પછી તેનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ.
ગિલોય ભારતમાં લગભગ દરેક જગ્યાએ જોવા મળે છે. તે કુમાઉથી આસામ, બિહારથી કર્ણાટક સુધી વિપુલ પ્રમાણમાં ઉપલબ્ધ છે. તે સમુદ્ર સપાટીથી 1,000 મીટરની ઉંચાઈ સુધી વધે છે.
અસ્વીકરણ:
આ લેખમાં આપવામાં આવેલી માહિતી માત્ર શૈક્ષણિક અને સામાન્ય માહિતીના હેતુ માટે છે. તે કોઈપણ પ્રકારની તબીબી સલાહ, નિદાન અથવા સારવારનો વિકલ્પ નથી. તમારી વ્યક્તિગત સ્વાસ્થ્ય સ્થિતિ અને જરૂરિયાતો અલગ-અલગ હોઈ શકે છે, તેથી કોઈપણ નિર્ણય લેતા પહેલા નિષ્ણાતની સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે.
