આયુર્વેદમાં શિલાજીતને ચમત્કારિક ઔષધ માનવામાં આવે છે. તે શરીર માટે ઘણી રીતે ફાયદાકારક સાબિત થઈ શકે છે, ખાસ કરીને શિયાળામાં, તે શરીરને ઊર્જા પ્રદાન કરવામાં અને માનસિક સ્વાસ્થ્યને સુધારવામાં મદદ કરે છે. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે શિલાજીત બનાવવી એ સરળ પ્રક્રિયા નથી.
શિલાજીત એક જાડા, રેઝિનસ પદાર્થ છે જે હિમાલય, તિબેટ, કાકેશસ અને અન્ય પર્વતીય પ્રદેશોના ખડકોમાંથી આવે છે. શિલાજીતની રચના મુખ્યત્વે કાર્બનિક પદાર્થો અને પર્વતીય ખડકો વચ્ચે થતી ઊંડી ભૂસ્તરશાસ્ત્રીય પ્રક્રિયાઓને કારણે થાય છે, તેની ઉત્પત્તિ પાછળ ત્રણ મુખ્ય તબક્કાઓ છે, ચાલો આપણે તેના વિશે જાણીએ.
શિલાજીત કુદરતી રીતે કેવી રીતે ઉત્પન્ન થાય છે?
શિલાજીતની રચના પર્વતીય વિસ્તારોમાં જોવા મળતા ખાસ પ્રકારના વનસ્પતિ પદાર્થો, શેવાળ, લિકેન અને ઔષધીય વનસ્પતિઓના ધીમે ધીમે સડો અને અલગ થવાથી શરૂ થાય છે.
આ પ્રક્રિયા હજારો વર્ષો સુધી ચાલુ રહે છે, જેમાં છોડ અને વનસ્પતિ ખડકોની અંદર દટાઈ જાય છે. હિમાલય જેવા ઊંચાઈવાળા વિસ્તારોમાં, જ્યાં તાપમાનમાં વધઘટ હોય છે, વિઘટનની આ પ્રક્રિયા, એટલે કે કોઈ વસ્તુને તેના ભાગોમાં તોડવાની પ્રક્રિયા, ધીમી ગતિએ ચાલુ રહે છે.
જૈવિક અવશેષો, એટલે કે, કોઈપણ પ્રક્રિયા અથવા સારવાર પછી બાકી રહેલા પદાર્થો અથવા સામગ્રીના અવશેષો, ખડકોની અંદર દટાઈ જાય છે, તે ભૂસ્તરશાસ્ત્રીય દબાણ અને ઉચ્ચ તાપમાનથી પ્રભાવિત થાય છે. તે કાર્બનિક અવશેષોને હ્યુમિક એસિડ અને ફુલવિક એસિડમાં રૂપાંતરિત કરે છે, જે શિલાજીતના સૌથી શક્તિશાળી ઔષધીય ઘટકો છે. આ પ્રક્રિયામાં ખનિજ તત્વો પણ ભળી જાય છે, જેના કારણે શિલાજીતમાં કેલ્શિયમ, મેગ્નેશિયમ, ઝિંક, કોપર અને અન્ય ખનિજોની માત્રા વધે છે.
ઉનાળામાં, જ્યારે સૂર્યના તીવ્ર કિરણો પર્વતો પર પડે છે, ત્યારે ઉચ્ચ તાપમાનને કારણે શિલાજીત ખડકોની તિરાડોમાંથી બહાર આવવા લાગે છે. આ પદાર્થ જાડો, કાળો-ભુરો રંગનો હોય છે અને તેની ગંધ ગૌમૂત્ર અથવા કપૂર જેવી હોય છે. આ કુદરતી રીતે બનતો પદાર્થ “શુદ્ધ શિલાજીત” છે, જેને આયુર્વેદમાં “મહારસાયણ” ગણવામાં આવે છે.
શિલાજીતની રચના તે કયા પ્રકારના ખડકો અને વનસ્પતિના સંપર્કમાં છે તેના પર આધાર રાખે છે. તેમાં ઘણા પ્રકારના પોષક તત્વો મળી આવે છે, જે શરીર માટે અલગ અલગ રીતે ફાયદાકારક સાબિત થઈ શકે છે.
શિલાજીતમાં પોષક તત્વો જોવા મળે છે, ફુલ્વિક એસિડ – તે એક શક્તિશાળી એન્ટીઑકિસડન્ટ છે, જે કોષોને પુનર્જીવિત કરે છે અને પોષક તત્વોને શોષવામાં મદદ કરે છે.
હ્યુમિક એસિડ – તે શરીરમાં બિનઝેરીકરણની પ્રક્રિયાને ઝડપી બનાવે છે અને ઊર્જા સ્તરને વધારવામાં મદદ કરે છે. ડિબેન્ઝો, આલ્ફા, પાયરોન્સ – તે મગજ અને યાદશક્તિ વધારવામાં મદદ કરે છે.,ખનિજો – શિલાજીતમાં 85 થી વધુ ખનિજો છે. જે શરીરને શક્તિ પ્રદાન કરવામાં મદદ કરે છે.
શિલાજીત મુખ્યત્વે વિશ્વના કેટલાક પસંદ કરેલા પર્વતીય વિસ્તારોમાં જોવા મળે છે, જ્યાં ખાસ પ્રકારની ભૂસ્તરશાસ્ત્રીય અને આબોહવાની પરિસ્થિતિઓ છે. હિમાલયન શિલાજીતને શ્રેષ્ઠ માનવામાં આવે છે, કારણ કે તે ઔષધીય વનસ્પતિઓના પર્વતીય પ્રદેશોમાંથી આવે છે. શિલાજીત મુખ્યત્વે આ સ્થળોએ જોવા મળે છે.
હિમાલય પર્વતમાળા (ભારત, નેપાળ, ભૂટાન, પાકિસ્તાન) કાકેશસ પર્વતો (રશિયા, જ્યોર્જિયા, આર્મેનિયા, અઝરબૈજાન) અલ્તાઇ પર્વતો (રશિયા, કઝાકિસ્તાન, મંગોલિયા, ચીન) તિબેટ અને ગિલગિટ-બાલ્ટિસ્તાન
પોસ્ટ ઓફિસની યોજના: વાર્ષિક રૂ. 399 રોકાણ પર મળશે રૂ. 10 લાખ સુધીનો લાભ, જાણો કેવી રીતે?
શિલાજીતની ગુણવત્તા કેવી રીતે ઓળખવી?- શિલાજીતનું ઉત્પાદન લાંબી અને જટિલ પ્રક્રિયા દ્વારા કરવામાં આવતું હોવાથી નકલી કે ભેળસેળવાળું શિલાજીત પણ બજારમાં સરળતાથી મળી રહે છે.
વાસ્તવિક અને શુદ્ધ શિલાજીતને ઓળખવા માટે તમે આ ટિપ્સની મદદ લઈ શકો છો. શિલાજીત પાણીમાં ધોવાનો પ્રયાસ કરો – શુદ્ધ શિલાજીત સંપૂર્ણપણે પાણીમાં ઓગળી જાય છે, પરંતુ અન્ય રસાયણોમાં નહીં. રંગ અને ગંધ – વાસ્તવિક શિલાજીતનો રંગ ઘેરો કાળો-ભુરો છે અને તે ગૌમૂત્ર જેવી તીવ્ર ગંધ ધરાવે છે.
ગરમી પર પ્રતિક્રિયા – વાસ્તવિક શિલાજીત ગરમ થવા પર નરમ બને છે અને ઠંડક પર સખત બને છે. જો તમે શિલાજીતનું સેવન કરો છો, તો તેને હંમેશા પ્રમાણિત અને ભરોસાપાત્ર સ્થાનોથી ખરીદો, કારણ કે આજકાલ નકલી શિલાજીત પણ બજારમાં ઉપલબ્ધ છે.
શિલાજીત એ કોઈ સામાન્ય ઔષધિ નથી, પરંતુ હજારો વર્ષોની કુદરતી પ્રક્રિયાઓમાંથી બનેલી અદ્ભુત દવા છે. તે હિમાલય અને અન્ય પર્વતીય પ્રદેશોમાંથી ઉદ્દભવતો એક દુર્લભ પદાર્થ છે, જેનો ઉપયોગ સદીઓથી આયુર્વેદિક દવામાં કરવામાં આવે છે. તેની શુદ્ધતા, ઉત્પાદન પ્રક્રિયા અને વૈજ્ઞાનિક ગુણધર્મોને ધ્યાનમાં રાખીને જો તેનું યોગ્ય રીતે અને યોગ્ય માત્રામાં સેવન કરવામાં આવે તો તે શરીર અને મગજ માટે ફાયદાકારક સાબિત થઈ શકે છે.
અસ્વીકરણ:
આ લેખમાં આપવામાં આવેલી માહિતી માત્ર શૈક્ષણિક અને સામાન્ય માહિતીના હેતુ માટે છે. તે કોઈપણ પ્રકારની તબીબી સલાહ, નિદાન અથવા સારવારનો વિકલ્પ નથી. તમારી વ્યક્તિગત સ્વાસ્થ્ય સ્થિતિ અને જરૂરિયાતો અલગ-અલગ હોઈ શકે છે, તેથી કોઈપણ નિર્ણય લેતા પહેલા નિષ્ણાતની સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે.
